ΑΝΤΙΠΑΡΟΣ: Το Δεσποτικό αγγίζει τους Έλληνες

Ρεπορτάζ από το φύλλο «Τα Νέα Πάρου – Αντιπάρου» της 14 Ιανουαρίου 2012 

Οι Κούροι από Παριανό µάρµαρο που ήρθαν στο φως τα τελευταία χρόνια, από τον αρχαιολόγο κ. Γιάννο Κουράγιο, θεωρούνται από την αρχαιολογική κοινότητα πολύ σπουδαία ευρήµατα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που δεκάδες ηλεκτρονικές σελίδες και έντυπα της χώρας κατέταξαν τα ευρήµατα µεταξύ των 10 σηµαντικότερων αρχαιολογικών ανακαλύψεων για το 2011.

Έως σήµερα…

…έχουν εντοπιστεί 60 τµήµατα γλυπτών και µεταξύ τους είναι 5 κεφαλές Κούρων, µίας Κόρης, 10 κορµοί και περίπου 30 βάσεις για γλυπτά. Τα περισσότερα ευρήµατα είναι καταστραµµένα ή τεµαχισµένα επίτηδες, λόγω του ότι σε εποχές µεταγενέστερες της Αρχαϊκής χρησιµοποιήθηκαν ως δοµικά στοιχεία. Ο κ. Κουράγιος βρήκε τα ευρήµατα άλλοτε εντοιχισµένα σε τοίχο του ιερού του Απόλλωνα, άλλοτε «χτισµένα» στον περίβολο ενός σύγχρονου µαντριού!

Οι άλλες 9 αρχαιολογικές ανακαλύψεις που σηµατοδότησαν το 2011 ήταν:
– Το ξύλινο ειδώλιο που κατασκευάστηκε πριν 2500 χρόνια και ήρθε ατόφιο στο φως στο ιερό της Αρτέµιδος στη Βραυρώνα. Η ανακάλυψη έγινε κατά τις εργασίες κατασκευής αποστραγγιστικού φρέατος στον αρχαιολογικό χώρο.
– Η Μινωική ιερογλυφική γραφή που αποτελεί το µοναδικό εύρηµα της αρχαιότερης γραφής των Μινωιτών στη ∆υτική Κρήτη. Η σφραγίδα βρέθηκε σε Μινωικό «ιερό κορυφής» του όρους Βρύσινα σε υψόµετρο 858 µέτρων.
– Η «συνοδεία στον θάνατο». Το εύρηµα προήλθε από τη Μαυροπηγή της Εορδαίας, όπου αποκαλύφθηκε µικρό νεκροταφείο του 6ου π. Χ. αιώνα µε ενταφιασµούς 11 ανθρώπων και 16 ζώων.
– Θεός ή αυτοκράτορας. Άγαλµα που αποκαλύφθηκε στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου. Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε τον 2ο µ. Χ. αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Αδριανός επισκέφθηκε την Επίδαυρο. – Η αρχαιότερη ευρωπαϊκή επιγραφή. Είναι η αρχαιότερη επιγραφή που έχει βρεθεί (πριν 3500 χρόνια) σε ευρωπαϊκό έδαφος και είναι ελληνική. Βρέθηκε στην Ίκλαινα Μεσσηνίας.
– Το µάτι του Τουταγχαµών. Μικρό χρυσό αντικείµενο που αναπαριστά ένα ανθρώπινο µάτι πανοµοιότυπο µε αυτό της χρυσής, νεκρικής µάσκας του Τουταγχαµών. Βρέθηκε σε ταφικό πίθο στη νεκρόπολη της Αρχαίας Ελεύθερνας στην Κρήτη.
– Οικογενειακή υπόθεση. Οικογενειακοί τάφοι (10ος – 8ος π.Χ) που ήρθαν στο φως στην περιοχή της Χλόης Βελεστίνου.
–  Ο χάλκινος Μινωίτης. Χάλκινο ειδώλιο που χρονολογείται στο 1600 π.Χ. Βρέθηκε στη Ζώµινθο του όρους Ψηλορείτη.
– Ένα ιερό για την Άρτεµη. Ο µεγαλύτερος σε µέγεθος αρχαίος ναός στην Κρήτη. Εντοπίστηκε στην κορυφή του λόφου Κεφάλα στην περιοχή των Γουρνών.


Το ιστορικό του Δεσποτικού

Το Δεσποτικό έχει έκταση 6,6 τετραγωνικά χιλιόµετρα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι κατά τους προϊστορικούς και αρχαίους χρόνους έπαιξε σηµαντικό ρόλο στον τοµέα των θαλάσσιων οδών επικοινωνίας. Το Δεσποτικό ταυτίζεται µε την αρχαία Πρεπέσινθο. Άλλη ονοµασία του νησιού είναι Επισκοπή. Όπως αποκαλύπτουν οι ανασκαφές, στο Δεσποτικό βρισκόταν ένα ιερό -πιθανώς της Άρτεµης και του Απόλλωνα – µε πανελλήνια ακτινοβολία. Τα αρχαιολογικά ευρήµατα σε διάφορες θέσεις του νησιού (Ζουµπάρια, Μάντρα, Χειρόµυλος, Λιβάδι κ.α.) χρονολογούνται σε διάφορες εποχές. Ανάµεσα στα ευρήµατα περιλαµβάνονται τάφοι, λείψανα και αρχιτεκτονικά µέλη (σπόνδυλοι, κιονόκρανα, τρίγλυφα κλπ) από οικίες και άλλα κτήρια, ερείπια δωρικού ναού, βωµός αφιερωµένος στην Εστία Ίσθµια (των Κλασσικών χρόνων), πήλινα ειδώλια, αλάβαστρα, κοτύλες, αρύβαλλοι, σφραγιδόλιθοι κλπ. Γκραβούρες του 15ου και του 17ου αιώνα, οι οποίες σηµειώνουν την ύπαρξη κάστρου στη θέση Μάντρα, και ευρήµατα που χρονολογούνται στους Μεσαιωνικούς χρόνους πιστοποιούν την κατοίκηση του νησιού και κατά την περίοδο αυτή.
Το 1675 ο Γάλλος πειρατής Ντανιέλ, όταν ηττήθηκε από τους Οθωµανούς στη ναυµαχία που έγινε στη θαλάσσια περιοχή της Αντιπάρου και του Δεσποτικού, έβαλε φωτιά στο πλοίο του και αποβιβάστηκε στο Δεσποτικό. Οι κάτοικοι του νησιού τον παρέδωσαν όµως στις οθωµανικές δυνάµεις. Στη συνέχεια, ο Υγκό ντε Κρεβαλιέ, ο Οράνζ, ο Ονορά και άλλοι Γάλλοι πειρατές, για να εκδικηθούν, λεηλάτησαν το νησί και κατέσφαξαν τους κατοίκους του.


Οι ανασκαφές

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας διενήργησε τις πρώτες ανασκαφικές έρευνες στο Δεσποτικό και είχε αποκαλύψει δύο Κυκλαδικά νεκροταφεία σε δύο διαφορετικές θέσεις. Μισό αιώνα αργότερα δύο άλλοι αρχαιολόγοι, η Φ. Ζαφειροπούλου και Α. Λεµπέση, ανέσκαψαν στο Δεσποτικό 20 πρωτοκυκλαδικούς τάφους και ένα Ρωµαϊκό και περίπου την ίδια εποχή εντοπίστηκε και ερευνήθηκε από τον έφορο Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Ν. Ζαφειρόπουλο µια άλλη αρχαία θέση, η Μάντρα, που βρίσκεται σε κόλπο στα ΒΑ της µικρής νησίδας. Μετά πέρασαν χρόνια και τα αγριόχορτα σκέπασαν τις προκαταρκτικές έρευνες καθώς άλλες, άµεσες αρχαιολογικές προτεραιότητες απέσπασαν το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων. Έτσι το Δεσποτικό ξεχάστηκε.

Τα τελευταία χρόνια ένας άλλος αρχαιολόγος ο κ. Γιάννος Κουράγιος, επέστρεψε στο Δεσποτικό. Καθάρισε από τα αγριόχορτα τον αρχαίο χώρο της Μάντρας, η οποία στο µεταξύ είχε µετατραπεί σε… µαντρί, αποµάκρυνε τα χώµατα και την κοπριά των κοπαδιών και προχώρησε σε συστηµατική ανασκαφή του χώρου.


Η φετινή ανασκαφή

Η φετινή έρευνα ξεκίνησε από το τειχισµένο νότιο συγκρότηµα. Κάτω από τα ύστερα κτίσµατα της µεταβυζαντινής εποχής αποκαλύφθηκε ο βόρειος τοίχος του ήδη ανεσκαµµένου µεγάλου τετράγωνου αρχαϊκού κτίσµατος Θ (β’ µισό 6ου π.Χ.), οι τοίχοι του οποίου σώζονται σε µέγιστο ύψος 1,50 µ. το οποίο επικοινωνεί µε το λουτρό του ιερού. Αποκαλύφτηκαν επίσης 6 νέοι τοίχοι, βαθύτερα θεµελιωµένοι από τους ήδη ορατούς του νοτίου συγκροτήµατος και κάτω από το λουτρό. Η έρευνα συνεχίστηκε στο ναόσχηµο οικοδόµηµα του τειχισµένου  λατρευτικού περιβόλου του ιερού. Διαπιστώθηκε ότι αυτό έχει και πρόδοµο αποτελούµενο από πλακόστρωτο διάδροµο, τέσσερις µικρούς χώρους εκατέρωθεν αυτού και κατώφλι µεγάλων διαστάσεων. Στο κατώφλι αυτό βρέθηκε εντοιχισµένος σε β’ χρήση ο άνω κορµός – χωρίς το κεφάλι – αρχαϊκού κούρου, κοµµένος στο ύψος της µέσης. Ο Κούρος έχει το αριστερό χέρι λυγισµένο πάνω στο θώρακα – χαρακτηριστικό γνώρισµα των Παριανών εργαστηρίων γλυπτικής του τέλους του 6ου αι. π.Χ. Η αποκάλυψη του Κούρου είναι πολύ σηµαντική, καθώς είναι µόλις το τρίτο γλυπτό αυτής της ιδιαίτερης κατηγορίας Κούρων.

Επίσης, αποκαλύφτηκαν δύο συνανήκοντα θραύσµατα από το αριστερό πόδι αρχαϊκού Κούρου φυσικού µεγέθους, σωζόµενο από την φτέρνα έως και την κνήµη. Τα θραύσµατα σώζονται σε άριστη κατάσταση και δείχνουν την απαράµιλλη ποιότητα των γλυπτών των Παριανών εργαστηρίων. Επίσης, εργασίες κατά µήκος του στυλοβάτη του ναού, µήκους 17 µ. αποκάλυψαν την ιδιαίτερα ισχυρή θεµελίωση του. Σηµαντική ήταν η εύρεση κάτω από το αρχαϊκό πλακόστρωτο δάπεδο του προστώου του εστιατορίου του ιερού τµήµατος τετράγωνου µαρµάρινο βόθρου τελετουργικού χαρακτήρα, διαστάσεων 1,5 Χ 1,5 µ. (µέσα 6ου αι. π.Χ.). Στη βόρεια πύλη επίσης, του περιβόλου, διαπιστώθηκαν 6 διαφορετικές κατασκευαστικές φάσεις και αποκαλύφτηκαν οι δύο εντορµίες της δίφυλλης θύρας της πρώτης φάσης που χρονολογείται στην αρχαϊκή περίοδο (5ου αι. π.Χ).

Τέλος, η φετινή ανασκαφή εκτός από τα παραπάνω ευρήµατα έφερε στο φως πληθώρα γραπτής αρχαϊκής και γεωµετρικής  κεραµικής που αποδεικνύει την  λειτουργία του ιερού ήδη από τα γεωµετρικά χρόνια.

Τσιµηντήρι

Εργασίες πραγµατοποιήθηκαν και στο ακατοίκητο νησάκι Τσιµηντήρι, το οποίο κατά την αρχαιότητα ήταν ενωµένο µε το Δεσποτικό σχηµατίζοντας ένα ισθµό, όπως µαρτυρά και ο βωµός της Εστίας Ισθµίας. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη 5 µεγάλων κτιρίων, κτισµένων από µεγάλους δόµους τοπικού δολοµίτη, γνευσίου και σχιστόλιθους, αλλά ανασκάφηκε µόνο το ένα, το Α’ Κτίριο. Πρόκειται  για µεγάλο κτίριο, ορθογώνιας κάτοψης µε προσανατολισµό Β-Ν και ορατές διαστάσεις 10,45 Χ 5,35 µ. Λόγω του περιορισµένου χρόνου και της δυσκολίας που παρουσιάζει η ανασκαφή στο συγκεκριµένο νησί η έρευνα του θα συνεχιστεί το 2012.